Хлеб i сонца

Источник материала:

З хлебам звязаны ў мяне наймiлейшыя ўспамiны дзяцiнства. Тады ў вёсцы хлеб пяклi ў кожнай хаце. Перад вачыма стаiць такая карцiна: мама садзiць цеста ў печ на драўлянай лапаце з доўгiм чаранком, а я кажу: "А як жа мы будзем хадзiць па хаце?". Я думала, што хлеб так i будзе пячыся на лапаце, а чаранок будзе тырчаць з печы. Былi ў нас i бляшаныя формы для хлеба, але часам мама пякла пляскаты хлеб без формаў. Кляновыя цi дубовыя лiсты засцiлалiся на лапату, на iх выкладвалi цеста, а потым яно з прылепленымi лiстамi скiдалася на чыста вымецены гарачы чарэн печы. Атрымлiваўся круглы бохан, якi нагадваў сонца. Нездарма ж у многiх народаў круглая форма хлеба сiмвалiзуе сонца. А ў старажытным Егiпце, напрыклад, хлеб, золата i сонца абазначалi аднолькава — кружочкам з кропкаю ў iм...

Калi ж хлеб даставалi з печы, у напоўненай яго пахам хаце наступаў момант шчасця. Падрыхтоўка i выпечка з’яўлялiся не проста гаспадарчымi клопатамi, а пэўным абрадам. У той час, як хлеб быў толькi замешаны i стаяў у дзяжы, а потым "сядзеў" у печы, нам не дазвалялася грукаць дзвярыма, моцна тупаць нагамi, крычаць, нават голасна размаўляць, бо цеста альбо хлеб "не падыдзе, асядзе". Калi гатовы бохан вымалi з печы, яго абавязкова клалi на чысты абрус.

Яшчэ цеплаваты свежаспечаны хлеб мы, дзецi, мазалi маслам i елi. Так асаблiва выразна адчувалiся смак хлеба i смак масла. Але старэйшыя не дазвалялi есцi многа такога хлеба. Казалi, можа быць заварот кiшак. Як бачыце, нашы продкi былi дасведчаныя ў народнай медыцыне. Сёння любы ўрач-дыетолаг скажа вам пра карысць крышку падчарсцвелага хлеба i пра асцярожныя адносiны да зусiм свежага.

Раней хлеб пёкся на дзён шэсць-сем. Скажаце, дык ён жа чарсцвеў. У тым i справа, што хлеб, спечаны па простых, але надзейных народных рэцэптах, доўга заставаўся свежым. Бывала, што гаспадыня часам не разлiчвала, у якi дзень ставiць новы хлеб. Тады пазычалi суседкi. Калi мама брала ў каго-небудзь хлеб у доўг, то, выпякаючы свой, асаблiва перажывала, каб удаўся ён добры. Бо па якасцi хлеба ў першую чаргу вызначалася годнасць гаспадынi. Гонар быў той, пра якую казалi, што яна пячэ смачны хлеб.

Булкi пяклiся рэдка, галоўным чынам — да вялiкiх святаў. Па-першае, не заўсёды было з чаго пячы булкi. А па-другое, булкi i пiрагi з’яўлялiся атрыбутам свята, падкрэслiвалi яго значнасць. Ідучы па вясковай вулiцы, лёгка можна было здагадацца, у якой хаце пячэцца хлеб па найцудоўнейшым у свеце паху.

У пару майго дзяцiнства — 50-я гады — на працаднi ў калгасах мала атрымлiвалi. Часта хлеб не было з чаго пячы, а ў вясковыя крамы яго не прывозiлi. Таму вяскоўцы прызвычаiлiся хадзiць пешшу ў райцэнтр, гэта за дваццаць кiламетраў ад майго роднага Вострава, каб прынесцi ў торбе за плячыма некалькi боханаў. Бывала, некаторы час абыходзiлiся i без хлеба: цi не было за што яго купiць, цi не выпадала iсцi ў Ганцавiчы.

Пазней праз нашу вёску стала хадзiць грузавое таксi (грузавiк з лаўкамi, пакрыты брызентам) Лактышы—Баранавiчы. Па хлеб сталi ездзiць у Баранавiчы за 60 кiламетраў ад дому. Ехалi на два днi, хлеба трэба было купiць некалькi мяхоў, каб было i сабе, i суседзям, бо часта не наездзiшся: i часу шмат страцiш, i грошы праедзеш. Iншым разам ехаў нехта iншы i забяспечваў некалькi сем’яў.

Мне запомнiлiся тыя паездкi ў Баранавiчы. Гэта ж пабываць у вялiкiм горадзе! Хоць нiчога цiкавага мы там пабачыць не паспявалi, дзяцей бралi толькi як памочнiкаў. Каб купiць два-тры мяшкi хлеба, мусiў шмат разоў станавiцца ў чаргу, бо на рукi давалi абмежаваную колькасць боханаў. А калi набiраўся першы мяшок, нашай задачай было пiльнаваць яго, бо хлеб маглi лёгка ўкрасцi. У той час па горадзе бадзялася шмат зладзеяў. Не тое што ў вёсцы, калi хату нават не замыкалi, а толькi клямку накiдвалi.

Калi прывозiлi з горада хлеб, гэта было свята ў доме. Частку яго елi свежым, а некалькi боханаў сушылi, каб надалей хапiла.

Але прайшлi часы, хлеба ў вясковыя крамы павезлi ўдосталь, i грошы ў калгаснiкаў з’явiлiся. Разам з гэтым мянялася стаўленне да хлеба. Ён стаў звычайным атрыбутам стала. I не стала ўсведамлення шчасця мець кожны дзень хлеб на стале. А дарэмна! Разам з гэтым мы страцiлi нешта надзвычай важнае, што служыла сувязi пакаленняў, iстотна ўплывала на адчуванне маральных каштоўнасцяў грамадствам.