«Мне, столькi год прапаўшаму без вестак...»

25.08.2009 22:19 — |

Размер текста:: A; A; A

Источник материала:

14 лютага спаўняецца 100 гадоў з дня нараджэння беларускага паэта Алеся ЗВОНАКА.

Яго лёс — такi незвычайны i ў той жа час... зусiм тыповы для пакалення равеснiкаў ХХ стагоддзя.

Алесь Звонак (сапраўднае яго iмя Пётр Барысавiч) нарадзiўся ў Мiнску. Яго бацька працаваў рабочым у князёў Радзiвiлаў, графа Чапскага, потым на чыгунцы ў Мiнску. Ён удзельнiчаў у руска-японскай, iмперыялiстычнай i грамадзянскай войнах. Калi бацька быў на фронце ў 1914—1917 гадах, тры яго сыны апынулiся ў дзiцячым прытулку: мацi не магла iх пракармiць... Падлеткам Алесь Звонак працаваў падпаскам. Ратуючыся ад голаду, прыехаў у мястэчка Ляды, што на Аршаншчыне, — i быў усыноўлены былым чыноўнiкам пошты (ён хацеў атрымаць лiшнi кавалак зямлi, а дзялiлi яе па колькасцi едакоў). Зiмой 1922-га будучы паэт збег ад прыёмных бацькоў у Мiнск... Пасля дэмабiлiзацыi бацькi разам з iм i старэйшымi братамi хадзiў па вёсках, клаў печы i ўзводзiў падмуркi ў сялянскiх хатах.

Алесь Звонак скончыў агульнаадукацыйныя курсы, дзе беларускую мову i лiтаратуру выкладаў паэт Язэп Пушча. Працаваў у газеце «Чырвоная Полаччына», кiраваў полацкай фiлiяй «Маладняка». Быў рэдактарам лiтаратурных перадач Беларускага радыё (1927—1929), адказным сакратаром i рэдактарам аддзела паэзii часопiса «Маладняк» (1929—1931). У гэты ж час скончыў лiтаратурна-лiнгвiстычнае аддзяленне педфака БДУ i паступiў на трэцi курс Маскоўскага ўнiверсiтэта на лiтаратурны факультэт. Але так склалiся абставiны, што ў хуткiм часе Алесь Звонак быў накiраваны ў Ленiнградскую акадэмiю мастацтвазнаўства, дзе спецыялiзаваўся па гiсторыi тэатра ХХ стагоддзя i падрыхтаваў манаграфii аб дзейнасцi Меерхольда i Галубка. Пасля вяртання ў Мiнск працаваў у Акадэмii навук БССР (1934—1935), у газеце «Лiтаратура i мастацтва». У лiстападзе 1936 года быў арыштаваны.

Яшчэ ў 1926-м, у адным з раннiх вершаў, Алесь Звонак напiсаў радкi, якiя сталi ў пэўным сэнсе прарочымi:

Цiшыня.

Над туманнай лагчынай,

Як браты, абнялiся дубы...

Трэба выцерпець шмат

за айчыну,

Каб яе навучыцца любiць.

Ён адбываў пакаранне ў Магаданскай вобласцi. Пасля вызвалення з лагера (у 1946-м) працаваў на залатаносных прыiсках Поўначы. У вершы «Над безданню» (1946) Алесь Звонак пiсаў:

Дзьмуць з усходу вятры

У былую маю старану,

Дзе зямля маiх продкаў,

Бацькоў дарагiя магiлы,

Дзе мая Беларусь

Без мяне сустракае вясну,

Што дала катаржанiну

Прагу да волi i сiлу...

Не ўцячэш ад самога сябе,

Лбом сцяны не праб’еш,

I жыццё,

як iржавы ланцуг на нагах,

Безудзельна бразгоча.

Хiба ж мудрасцi бог

Нiспашле сваю волю табе,

Каб адолець ты змог

Чарнарыззе бясконцае ночы?!

У 1954 годзе ён быў рэабiлiтаваны. На радзiму вярнуўся праз доўгiя 19 гадоў...

У 1992-м, за кнiгу вершаў «Светлаценi», Алесю Звонаку была прысуджана Дзяржаўная прэмiя Рэспублiкi Беларусь.

Жыццё пражыў вялiкае — яго не стала 2 лютага 1996 года.

Друкавацца Алесь Звонак пачаў у 1925 годзе. Да арышту выйшлi тры яго паэтычныя зборнiкi. Нягледзячы на няпростыя варункi лёсу, Алесь Звонак годна прайшоў па жыццi. Ён лiчыў сябе пераможцам, пра што i напiсаў:

Усё падуладна волi Чалавека —

Заканамернасць

смерцi i быцця:

Ён пераможцам

выйдзе ў бiтве векам

Свайго нядоўгавечнага жыцця!

Таццяна ПАДАЛЯК.

Алесь ЗВОНАК

Цень Еўфрасiннi

Па руiнах разбураных келляў,

Там, дзе зеўраюць

з трэшчын вякi,