Терпел истязания и не выдал партизан. Как Иван Кулаков стал символом мужества

Першы партызанскі атрад Дубава разбіў лясны лагер вясной 1942 года ў лесе ў Шурагоўцы, недалёка ад Жар, што нешырокай паласой злучаўся з Бярэзінскім запаведнікам. Іх першая значная аперацыя, якая павысіла аўтарытэт сярод насельніцтва і папоўніла рады, – разгром жарскага нямецкага гарнізона. І было гэта помстай за Івана Кулакова – аднаго з першых і самых актыўных памочнікаў Ф.Дуброўскага па падпольнай рабоце.

Іван Аляксандравіч да вайны быў настаўнікам. Ён абышоў вёскі Ушацкага і часткова Лепельскага раёнаў, завербаваў у атрад дзясяткі чалавек. У яго распараджэнні знаходзілася і тры радыёкропкі, дзякуючы якім ён слухаў звесткі савецкага інфармбюро, а потым сам жа распаўсюджваў лістоўкі са свежай інфармацыяй. Калі немагчыма было працаваць на адной кропцы, пераходзіў на другую, але насельніцтва добра ведала і пра паражэнне немцаў пад Масквой, і пра іншыя няўдачы на Усходнім фронце. Паколькі акупанты і паліцаі пільна сачылі за з’яўленнем у вёсках чужых асоб, то Іван сам хадзіў на хутар пад Вацлавова, дзе размяшчалася перакінутая з-за лініі фронту група Фёдара Фаміча Дуброўскага.

У сакавіку 1942 года быў назначаны агульны сход усіх падпольшчыкаў раёна ў Істопінскім лесе. Ён прайшоў ужо без Кулакова, а мог не адбыцца зусім, акажыся Іван хоць на крышачку слабейшым…

Напярэдадні ён вяртаўся з Вацлавова. Дуброўскі хацеў, каб заначаваў у яго – у навакольных вёсках бачылі немцаў. Ды Іван кінуў сваю любімую фразу “Жывы будзем, не памром”, паклаў у кішэню лімонку і пісталет, і крочыў у Жары. “Ці ёсць немцы?” – запытаўся ў жанчыны, што сустрэлася на шляху. “Не бачыла”, – буркнула тая. Толькі дрэннае прадчуванне нарастала, падалося, што за ім сочаць. Азірнуўся і ўбачыў белыя цені, што набліжаліся з розных бакоў. Паспеў адкінуць у снег пісталет і лімонку.

“Партызан”! – крычалі абступіўшыя яго немцы.

– Што вы, паны, я не партызан – за доктарам хадзіў, дзеці захварэлі.

– Дык ты ўжо ажаніцца паспеў? І дзеці ёсць? – запытаўся ў яго на рускай мове невысокі чалавек, які з ухмылкай глядзеў Кулакову ў вочы. – Лепш кажы, дзе Дубаў.

Іван зразумеў, што падмануць фашыстаў не атрымалася, зірнуў у бок, куды адкінуў зброю – таксама позна – там ужо быў немец з аўчаркай.

Яго кінулі ў падвал мясцовай школы ў Двор Жарах. Доўга білі – падпольшчык маўчаў. Нацкавалі аўчарку, якая рвала цела, грызла. Ні слова. Тады выкалалі вочы, адрэзалі язык, выразалі на спіне зорку і жывым кінулі ў магілу, якую Кулакоў сам капаў сабе пераламанымі рукамі.

Яму было толькі 26 год, не паспеў стварыць сям’і, з цеплынёй расказваў пра маці, будаваў вялікія планы… Аднак зусім недарэмнай была яго смерць. Іван Аляксандравіч стаў сімвалам мужнасці. Перад тым як накіроўваць партызан на заданні, камбрыг часта прыгадваў Кулакова. Ды і наогул складана прадказаць, ці была б на Ушаччыне партызанская зона, калі б ён не вытрымаў катавання і выдаў месцазнаходжанне Дуброўскага.

Дарэчы, свой першы бой партызаны выйгралі таксама чыста псіхалагічна. У іх было толькі два аўтаматы і адна вінтоўка. Аднак, акружыўшы школу, дзе размяшчаўся гарнізон, Дуброўскі пачаў выкрыкваць каманды, быццам кіруе батальёнам. “Першая рота – захадзі справа, другая – лявей”. Немцы кінулі і кулямёт, і боепрыпасы, і лічы што без бою пакінулі гарнізон назаўсёды.

Вольга Караленка.